Huisdieren in tweestrijd: handvaten voor het omgaan met Fikkie bij een scheiding

Geplaatst op 3 oktober 2023

Uit een onderzoek naar de huisdierenpopulatie in Nederland blijkt dat er in de helft van de huishoudens een dier loopt, vliegt of zwemt. Honden en katten vormen het grootste aandeel. Bij een scheiding zullen er afspraken gemaakt moeten worden over de tot het gezin behorende dieren. In dit artikel gaan we in op de belangrijkste aandachtspunten.

De juridische positie van het huisdier
Mensen voelen zich vaak sterk verbonden met hun huisdieren en beschouwen ze als belangrijke metgezellen in hun leven. Huisdiereigenaren kunnen een diepe emotionele band vormen met hun dieren. De dieren worden niet zelden met dezelfde liefde, zorg en genegenheid behandeld als andere gezinsleden. Een en ander zal uiteraard per persoon en per soort huisdier kunnen verschillen.

Hoewel de juridische status van huisdieren doorgaans als ‘bezit’ wordt beschouwd, gaat de emotionele en sociale betekenis die aan huisdieren wordt gehecht vaak verder dan die van eenvoudige eigendommen. Om die reden is op 1 januari 2013 art. 3:2a BW in werking getreden. Dit artikel luidt als volgt:

1. Dieren zijn geen zaken.
2. Bepalingen met betrekking tot zaken zijn op dieren van toepassing, met in achtneming van de op wettelijke voorschriften en regels van ongeschreven recht gegronde beperkingen, verplichtingen en rechtsbeginselen, alsmede de openbare orde en de goede zeden.

Door de invoering van dit artikel wordt door de wetgever erkend dat dieren een andere juridische status hebben en dus niet als ‘gewone’ eigendommen beschouwd dienen te worden. Dit is echter louter symbolische wetgeving want in lid 2 worden wel alle regels die van toepassing zijn op zaken van overeenkomstige toepassing verklaard. Daarom zal bij scheiding, net als bij bijvoorbeeld de inboedel of de auto, allereerst moeten worden bepaald tot wiens vermogen Fikkie behoort.

Tot wiens vermogen behoort het huisdier? 
Vanwege de emotionele gehechtheid aan een dier, is het voor veel scheidende stellen lastig Fikkie als de inboedel of de auto te behandelen. Toch wordt, net als bij overige eigendommen, de verdeling van een huisdier beheerst door de (wettelijke) regels voor eigendomsverdeling en eventueel tussen de scheidende partners geldende voorwaarden.

Er zijn drie mogelijke opties:

1. Fikkie behoort tot het gemeenschappelijke vermogen
2. Fikkie behoort tot het privé-vermogen van een van beiden
3. Het is niet duidelijk tot wiens vermogen Fikkie behoort

Het huisdier behoort tot het gemeenschapsvermogen als:

• de eigenaren in wettelijke gemeenschap van goederen vóór 1 januari 2018 met elkaar zijn gehuwd[1].
• de eigenaren na 1 januari 2018 zijn gehuwd zonder huwelijkse voorwaarden en het huisdier vóór (door hen samen) of tijdens het huwelijk is aangeschaft.

Is er geen sprake van een huwelijksgemeenschap dan is het huisdier toch gemeenschappelijk aIs:

• partijen dat hebben afgesproken bij overeenkomst, in huwelijkse voorwaarden of samenlevingscontract.

In alle andere gevallen behoort Fikkie tot het privévermogen van een van beiden.

Is het onduidelijk van wie het huisdier is en zijn partijen het hier niet over eens, dan zal door één van beiden aangetoond moeten worden dat het huisdier van hem of haar is. Daarbij kan worden gekeken naar feiten en omstandigheden zoals:

• Wie heeft de aanschaf van het huisdier betaald?
• De factuur van de fokker?
• Wie staat in het stamboek als eigenaar?
• Wie staat als client geregistreerd bij de dierenarts?
• Op wiens naam staat een eventuele verzekeringspolis voor het dier?
• Bij wie verblijft het huisdier op dat moment?
• Op wiens naam staat de chip van het huisdier?
• Etc.

Komen de baasjes er niet uit, dan kunnen ze de rechter vragen de beslissing te nemen.

Alleen indien het huisdier tot het gemeenschappelijke vermogen behoort, zullen er afspraken moeten worden gemaakt over het huisdier. Die afspraken kunnen zien op:

• De verdeling/toedeling
• De waardering
• Kosten van verzorging, voeding, (vakantie)opvang etc.
• ‘Omgang’
• De hoogte van onderhoudsvoorzieningen in verband met de kosten van de verzorging van het huisdier

Indien het huisdier van een van beiden is, kan de andere partner er toch gehecht aan zijn geraakt en/of er een emotionele band mee hebben gevormd. Omgang met Fikkie is echter niet iets dat juridisch kan worden afgedwongen. In juridische zin hebben huisdieren immers niet de positie van een kind ook al kan het dier als een kind zijn voor de eigena(a)r(en). In die situatie kunnen alleen in onderling overleg afspraken worden gemaakt. Dit staat partijen uiteraard vrij om te doen.

Verdeling en waardering
Voor de ‘verdeling’ van Fikkie, zijn er net als bij de auto en de inboedel, grofweg de volgende twee mogelijkheden:

1. Fikkie wordt aan een van beiden toebedeeld, al dan niet onder vergoeding van de helft van de waarde van het Fikkie.
2. Fikkie blijft ‘onverdeeld’.

Indien Fikkie aan een van beide wordt toebedeeld, dan dient de waarde van het dier bepaald te worden. De ander die het dier niet krijgt toebedeeld heeft immers recht op de helft van de waarde. Daarbij speelt de emotionele waarde van een dier geen rol. Maar als Fikkie een rashond is met een stamboom kan hij wel degelijk een financiële waarde hebben. Voor het bepalen van de waarde kan men zich baseren op de aankoopprijs maar ook het laten taxeren door een erkende fokker is een mogelijkheid om de waarde van een waardevol dier te laten bepalen.

De kosten die samenhangen met het houden van het huisdier komen vanaf het moment van de toedeling voor rekening van degene aan wie het dier is toebedeeld.[2]

Kiezen ex-partners ervoor samen voor het dier te blijven zorgen dan zullen er duidelijke, bij voorkeur schriftelijke, afspraken gemaakt moeten worden over het verblijf van het huisdier en de (medische) kosten die samenhangen met het houden van een huisdier.

Belang voor de praktijk
Afspraken over huisdieren worden vaak vergeten bij een scheiding terwijl ze vaak als wezenlijk onderdeel van het gezin worden gezien. Een dier kan ook een essentiële rol spelen bij het bieden van troost aan kinderen in scheidingssituaties. Het is dan ook belangrijk zorgvuldige afspraken te maken over het huisdier. Daarbij zien we ook in toenemende mate uitspraken over dit thema gepubliceerd worden. Zorgvuldige afspraken over de huisdieren heeft dan ook nog een extra maatschappelijk belang, namelijk het bijdragen aan de vermindering van de workload bij de rechtbanken.

In het kader van Dierendag op 4 oktober a.s. heeft de Scheidingsdeskundige voor jou een ‘Toolkit Huisdieren en scheiding’ ontwikkeld. De toolkit bevat de volgende documenten:

• Factsheet ‘Huisdieren en scheiding’
• Modeldocument werkblad huisdierenplan
• Modeldocument huisdierenplan
• Modelbepaling die kan worden overgenomen in het convenant

Indien de afspraken over de huisdieren worden vastgelegd in een huisdierenplan, dan gelden deze afspraken tussen partijen. Deze afspraken worden niet door de advocaat als productie van het echtscheidingsconvenant aan het gemeenschappelijke verzoekschrift toegevoegd.

De “Toolkit Huisdieren en scheiding” is voor leden van onze Permanente Praktijkondersteuning gratis te downloaden via de kennisbibliotheek (sectie Verdelen en verrekenen). Overige geïnteresseerden kunnen de toolkit aanschaffen via de webshop.

[1] Hetzelfde geldt voor het aangaan van een geregistreerd partnerschap.
[2] Het staat partijen uiteraard vrij daar andere afspraken over te maken.