Afgelopen vrijdag was het zover: de dag van de scheiding!

Jaarlijks vindt op de tweede vrijdag van september in Nederland de “Dag van de Scheiding” plaats op initiatief van de Vfas. Dit jaar was dat op vrijdag 15 september. Tijdens deze dag wordt stilgestaan bij de maatschappelijke impact van scheidingen en het belang van goede begeleiding. Het thema dit jaar is: “Ouderschapsplan, uitkomst of illusie”.

Inleiding Dag van de Scheiding
De Dag van de scheiding is in 2010 in het leven geroepen door de Vereniging van Familie- en erfrecht Advocaten Scheidingsmediators (Vfas) om aandacht te vragen voor scheidingen en om mensen te informeren over de mogelijkheden en deskundige ondersteuning bij een scheiding. Normaliter vindt deze Dag van de Scheiding plaats op de tweede vrijdag in september[1] omdat op die dag in 1792 de allereerste echtscheiding werd uitgesproken.

Dit jaar is er speciale aandacht voor het ouderschapsplan. Het thema luidt dan ook: “Ouderschapsplan, uitkomst of illusie”. Alle reden om stil te staan bij dit belangrijke onderwerp.

Theoretisch kader ouderschapsplan

Inleiding
Bij een scheiding waarbij kinderen zijn betrokken transformeert de relatie van partners naar ‘collega-ouders’. Op grond van de ‘Wet voortgezet ouderschap na scheiding en zorgvuldige scheiding’ zijn ouders zijn sinds 1 maart 2009 verplicht een ouderschapsplan op te stellen. Het doel van deze wet is om de belangen van de minderjarige kinderen te waarborgen en ervoor te zorgen dat beide ouders betrokken blijven bij de opvoeding, ook na de scheiding.

Wie moet (verplicht) een ouderschapsplan opstellen?
Voor echtgenoten en geregistreerde partners geldt deze verplichting als ze beiden de juridische ouders zijn en/of het gezamenlijke gezag hebben over hun minderjarige kinderen.[2] Voor samenwoners geldt deze verplichting alleen als beide partijen juridisch ouder van het kind zijn én het gezamenlijk gezag hebben.[3] Anders dan echtgenoten en geregistreerde partners, zijn scheidende samenwoners niet verplicht het ouderschapsplan in te dienen bij de rechtbank.

Wat dient er in het ouderschapsplan te worden opgenomen?
Een ouderschapsplan is een document waarin de scheidende partijen afspraken maken over de invulling van hun toekomstige ouderschap. De afspraken dienen in ieder geval te bevatten:

• Wijze waarop zorg- en opvoedingstaken worden verdeeld
• Of wijze waarop recht op en plicht tot omgang wordt vormgegeven
• Wijze waarop ouders elkaar informeren en raadplegen omtrent het minderjarig kind
• Kosten verzorging en opvoeding minderjarige kind

Hoe dienen de kinderen bij het ouderschapsplan te worden betrokken? 
Bij het ouderschapsplan moet worden aangegeven hoe kinderen bij de inhoud hiervan betrokken zijn. De wetgever geeft hierbij geen leeftijdsgrens aan, wat in de praktijk soms tot de volgende algemeenheden leidt: ‘De ouders hebben hun individuele wensen met hun kinderen besproken en hen voor zover dat in hun belang is, op de bij hun leeftijd passende wijze betrokken bij het opstellen van het ouderschapsplan. Vervolgens hebben zij het ouderschapsplan in hoofdlijnen met hen doorgenomen.’ Niet alle rechtbanken gaan akkoord met dergelijke algemene beschrijvingen. Het verdient de voorkeur de wijze waarop de kinderen zijn betrokken bij het opstellen van het ouderschapsplan zo concreet en gedetailleerd mogelijk te omschrijven. In het geval van zeer jonge kinderen zal het gezien hun leeftijd praktisch gezien niet of zeer beperkt mogelijk zijn deze kinderen te betrekken bij de totstandkoming van het ouderschapsplan. In een aanbeveling van het Landelijk Overleg Vakinhoud Familie- en Jeugdrecht van de Raad voor de Rechtspraak wordt aangegeven dat kinderen vanaf 6 jaar bij de afspraken dienen te worden betrokken.

Inhoudelijke beoordeling rechtbank
Een rechter bekijkt het ouderschapsplan inhoudelijk en het is aan hem de taak te kijken of de afspraken die de ouders onderling gemaakt hebben, voldoen aan de hiervoor geldende wet- en regelgeving. Het komt soms voor dat er afspraken gemaakt worden die hier niet aan voldoen en nadelig zijn voor een kind. In dergelijke situaties kan de rechtbank aanvullend onderzoek doen. Naar aanleiding hiervan kan het zijn dat de rechtbank niet akkoord gaat met het opgestelde ouderschapsplan. Ouders zullen dan opnieuw met elkaar in gesprek moeten om tot nieuwe afspraken te komen die wel voldoen aan de geldende wettelijke kaders.

Onderzoek 
In het kader van het thema van dit jaar van de Dag van de Scheiding heeft de Vfas een onderzoeksbureau de opdracht gegeven de ervaringen met het ouderschapsplan van ouders die in de afgelopen 15 jaar zijn gescheiden, te onderzoeken. De conclusies uit dit onderzoek kunnen als volgt worden samengevat:

• Het ouderschapsplan draagt voor bijna de helft van de gescheiden ouders bij aan een goede verstandhouding met hun ex-partner
• In de meeste gevallen worden kinderen niet betrokken bij het maken van de afspraken voor het ouderschapsplan
• De meerderheid van de gescheiden ouders vindt het een goed idee om al tijdens de relatie afspraken te maken over de kinderen
• De zorgtaken worden vaker ongelijk verdeeld dan volgens volledig co-ouderschap (50/50). De meerderheid is tevreden met de verdeling van de zorgtaken
• Bij een aanzienlijk deel is geen sprake van discussie; áls er sprake van discussie is, gaat dit voornamelijk om financiën

Belang voor de praktijk
Het ouderschapsplan is een belangrijk document bij scheidingen waar minderjarige kinderen bij betrokken zijn. Het document kan duidelijkheid en structuur bieden voor zowel ouders als kinderen. Hoe concreter de afspraken hoe minder ruimte voor interpretatieverschillen en misverstanden. Hiermee kunnen conflicten over de kinderen hopelijk zoveel mogelijk worden voorkomen. Dit draagt bij aan het welzijn van het kind na de scheiding. Tegelijkertijd dienen ouders zich te realiseren dat het ouderschapsplan geen statisch document is. Het plan dient regelmatig geëvalueerd te worden afhankelijk van de behoeftes van het opgroeiende kind. Een tiener zal bijvoorbeeld wellicht behoefte hebben aan flexibelere afspraken ten aanzien van de zorgregeling dan een kind van vier jaar. Het ouderschapsplan dient als het ware mee te groeien met het kind. Voor jou als scheidingsbegeleider ligt hier een commerciële kans door ouders (bijvoorbeeld) jaarlijks nazorg te bieden ten aanzien van de afspraken in het ouderschapsplan.

De Scheidingsdeskundige heeft hoogwaardige documenten ontwikkeld waarmee je de afspraken tussen cliënten ten aanzien van minderjarige kinderen kunt inventariseren en vastleggen. In deze documenten hebben wij nog een aantal belangrijke verbeteringen aangebracht. Deze verbeteringen zien op de bepalingen ten aanzien van de kindrekening en de inning van achterstallige alimentatie door het LBIO. Tevens is er een bepaling opgenomen over het beeldschermgebruik van kinderen. Ook is er een uitgebreid voorbeeld opgenomen van hoe een kind bij het ouderschapsplan is betrokken.

Door eerst het ‘Werkblad ouderschapsplan’ aan je cliënten op te sturen, kunnen zij alvast nadenken over verschillende onderwerpen ten aanzien van hun kind(eren). Daarmee geef je cliënten ook de tijd om dit met hun kind(eren) te bespreken en hun zienswijze op de onderwerpen te geven. Cliënten kunnen redenen hebben, afhankelijk van de situatie, om voor het ene kind andere afspraken te willen maken dan voor een ander. In een dergelijke situatie zouden cliënten voor elk kind apart een werkblad kunnen invullen. Vervolgens kan het ‘Modeldocument ouderschapsplan’ grotendeels aan de hand van het ‘Werkblad ouderschapsplan’ worden ingevuld. Het modeldocument ouderschapsplan bevat de meeste onderwerpen die ter sprake kunnen komen, maar is niet limitatief. Het is van groot belang dat alle zaken die cliënten van belang achten in het ouderschapsplan worden verwerkt. Heb je zelf weinig affiniteit met de positie van een kind in een scheiding, kun je eventueel een hierin gespecialiseerde professional betrekken zoals bijvoorbeeld een Kindbehartiger[4] of een SCHIP[5]-behandelaar.

Zowel het ‘Werkblad ouderschapsplan’ als het ‘Modeldocument ouderschapsplan’ zijn te downloaden in onze kennisbibliotheek (gratis voor leden van onze praktijkondersteuning) of in de webshop (voor overige scheidingsprofessionals). Zorg dat je altijd de meest recente versie downloadt. Onze documenten worden regelmatig aangepast in verband met jurisprudentie, (maatschappelijke) ontwikkelingen en voortschrijdend inzicht. 

In 2024 voegen we een dag over het ouderschapsplan toe aan ons opleidingsaanbod. Zodra de planning over 2024 gereed, zullen we dat uiteraard met je communiceren.

[1] dit jaar toevallig de derde vrijdag van september
[2] Art. 815 lid 2 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv)
[3] Art. 1:247a BW
[4] https://kindbehartiger.nl/
[5] https://www.schipaanpak.com/